همانگونه وجود” نیل “درمصرموجب پیدایی تمدن بزرگ شده وجود رود “هلیل”نیززمینه شکل گیری تمدن کهن را فراهم ساخته وارزشهایی پی ریخته که موجب بالندگی است.
وجه تسمیه :جیرفت ازدوکلمه “جیر”به معنای پایین” افت” به معنای افتاده تشکیل شده است که روی هم مکانی گود وپایین افتاده است ونظر دیگر اینکه “جی” مخفف جوی آب نام داشته و”رفت” فعل ماضی از مصدر رفتن وروییدن وپاک کردن است که گفته می شود این شهر در گذشته به وسیله سیل مهیبی ازبین رفته که پس از آن گفته شده “جی رفت”
تاریخ جیرفت قبل از اسلام :
دلایل ومدارک معتبربخصوص کشفیات اخیروتپه های تاریخی موجودنه فقط ازوجود هزاران ساله جیرفت قبل ازاسلام حکایت دارد بلکه چنین پیداست عظمت وبزرگی هلیل رود رادربرابربا نیل مصر وتمدن جیرفت را با تمدن مصرمی توان برابری داد. به اعتقاد مورخین وباستان شناسان شهر جیرفت شهر جیرفت بر اثر سیل سیل بنیان کنی نابود گردیده است وخرابه های کنونی شهر مسوم به دقیانوس یادگارآن است جیرفت درزمان مادها شهری آباد وپرجمعیت بوده اسکندر مقدونی درحلمه خود به کرمان که به سال ۳۲۵ قبل از
میلاد روی داده است از این شهر عبور کرده شهری که گدروزیا خوانده شده است.
جیرفت بعد از اسلام:
اگرچه بیش از۹۹%جمعیت کنونی این شهرستان مسلمان تشکیل می دهد وتعهد وتعبد آنان قابل انکار نیست درابتدای حمله اعراب به ایران مقاومت هایی ازسوی مردم جیرفت صورت گرفت تا آنجا که دربیست سومین سال هجرت برای اولین بار عبدالله بن عامرسردارعرب موفق به تصرف جیرفت شد وجود آب وهوای شبیه عربستان موجب شد تابرخی ازاعراب دراین دیارسکونت گزیده وآنجا را مناسب حال خود بدانند در عین حال برخی از زرتشتیان این شهر تااواسط قرن سوم هجری مقاومت وآئین خودرا حفظ کردند بقایای دخمه ها ومقبره های زرتشتیان دردامنه کوههای بارزودهنه- گمرکان-گرم سالا رضا وبرخی نواحی دیگرموجود است
جیرفت مدتها مکان مناسبی برای فعالیت فرقه های مختلف اسلامی بود تا آنجا یعقوب لیث صفاروبرادرش عمرلیث به جیرفت لشکر کشیده اند درابتدا مردم جبالبارز رامغلوب نموده وپس ازپیروزی عمرولیث در جیرفت مسجدی ساخت که تا قرن هفتم هجری به نام مسجد جامع موجود بود.
ملک قارود سلجوقی جیرفت راپایتخت زمستانی سلجوقیان قرارداده است چنانچه محمدبنابراهیم در کتاب تاریخ سلجوقیان جیرفت رامسکن غرباء روم وهند ومنزل مسافران بروبحروخزینه متمولان گنج ارباب قدرتمندان شرق وغرب می داند.
دکترپاریزی درکتاب پیغمبردزدان وتاریخ کرمان می گوید جیرفت درزمان ورود سپاه اعراب ومخصوصآ درزمان حمله عمربه ایران شهربسیاری آبادی بوده که به دست اعراب تصرف شده است واسکندر پس ازعبورازدشتهای داغ وسوزان درآن به آب ونان رسیده که این سرزمین درآن زمان پر جمعیت ترین ناحیه کرمان به شمارمی رفته است .
حفاری های اخیر جیرفت ابعاد تازه ای ازتمدن هزاره های قبل ازمیلاد رادرجیرفت نمایان ساخته ارزش اشیاء به دست آمده که متاسفانه بوسیله فاچاقچیان درسراسرجهان به فروش رسیده دارای ارقام نجومی وغیرقابل تصوری است .
دکترمجیدزاده سرپرست گروه حفاری جیرفت معتقد است درطول هلیل رودپادشاهی کهن وتمدن درخشانی به نام “ارت” وجودداشته که درکتاب خودبه عنوان “جیرفت کهن ترین تمدن شرق”با توجه به نام “ارت” جیرفت راکهن ترین نمدن شرق می داند واین تمدن کهن نه تنها به صورت دالان فرهنگی عمل می کرده بلکه درتشکیل کهن ترین تمدن بین النهرین که به سومری ها نسبت داده شده نقش به سزایی داشته وشاید خواستگاه آن بوده است .
